Alles over jeuk en wat je kan doen

Updated: 16 juni 2024

Jeuk komt veel voor. Eigenlijk heeft iedereen er wel eens last van. De medische term voor jeuk zonder zichtbare huidafwijkingen is pruritus. Jeuk met huidafwijkingen heet prurigo.

Heb jij zelf last van jeuk? Dan is jeuk voor jou waarschijnlijk gewoon jeuk.
En je wilt er vanaf voordat je er helemaal gek van wordt!

Jeuk: erger dan pijn

Jeuk is een huidprikkel waardoor je de drang voelt om te krabben, te knijpen, te wrijven of te kloppen. De klachten kunnen variëren van licht irriterende tot zeer heftige jeukklachten. Soms is de jeuk zo hevig dat iemand de huid tot bloedens toe kapot krabt.

Veel mensen met chronische jeuk stellen dan ook dat de jeuk erger is dan pijn.

Hoe ontstaat jeuk ?

Uit studies blijkt dat jeuk een complex ontstaansmechanisme heeft. De uiteinden van de zenuwen die op de grens van opperhuid en lederhuid zitten, veroorzaken het gevoel van jeuk. Jeuk voel je dan ook nooit in je spieren of gewrichten.

Jeuk ontstaat doordat specifieke jeukzenuwen in de huid geprikkeld worden door onder andere mechanische, chemische, thermische en elektrische stimulatie.

• Mechanische stimulatie: je krijgt jeuk door middel van tast, aanraking, grijpen of wrijven. Denk bijvoorbeeld aan galbulten.
• Chemische stimulatie: je krijgt jeuk doordat chemische stoffen in aanraking komen met je huid, denk bijvoorbeeld aan zalf, maar ook middelen als zeep of schoonmaakproducten.
• Thermische stimulatie: je krijgt jeuk door warmte van bijvoorbeeld de zon, een warm bad of lichamelijke inspanning.

Veel jeuk wordt veroorzaakt door histamine, een stofje dat in je huid wordt geproduceerd door je immuuncellen. De histamine is bedoeld als afweer tegen lichaamsvreemde stoffen en attendeert je huid erop dat er op die plek iets aan de hand is, denk bijvoorbeeld aan een muggenbult.

Andere stoffen in het lichaam dat ook jeuk veroorzaken zijn: Substantie-P, cytokines, 5-HT of Serotonine, Proteases, Cytokines zoals (IL-2,IL-3, IL-4, IL-6, IL-10), Calcitonin gene related peptide, Neurotrophin, Opiaat peptide, Fosfolipide metabolieten, Eicosanoide en Platelet activating Factor (PAF). Het laatste (PAF) herken je misschien wel, jeuk tijdens genezing van een wond. Door de verschillende stoffen en mechanismen van jeuk maakt een effectieve behandeling lastig.

Vaak vermindert het jeukerige gevoel door de aangedane plek te verkoelen of door een pijnprikkel toe te dienen. Dit is de reden dat mensen gaan krabben of met de vlakke hand op de aangedane plek slaan.

Meer inzichten:

1. Neuropathische Jeuk:
   Neuropathische jeuk ontstaat door beschadigde zenuwen die jeuksignalen naar de hersenen sturen. Dit kan gebeuren bij ziektes zoals multiple sclerose en diabetes.
2. Rol van cytokinen:
   Cytokinen, zoals IL-31, zijn moleculen die door immuuncellen worden geproduceerd en jeuk kunnen veroorzaken door jeukreceptoren op zenuwcellen te activeren.
3. Histamine-onafhankelijke jeuk:
   Naast histamine kunnen ook andere moleculen zoals protease-geactiveerde receptoren (PARs) en opioïden jeuk veroorzaken. Dit is de reden waarom antihistaminica niet altijd werken.
4. Interactie tussen huid en zenuwstelsel:
   De interactie tussen de huid en het zenuwstelsel speelt een belangrijke rol bij jeuk. Neuropeptiden en neurotransmitters zijn betrokken bij het veroorzaken van jeuk.
5. Genetische factoren:
   Genetische variaties kunnen bepalen hoe gevoelig iemand is voor jeuk. Verschillen in genen die coderen voor receptoren en signaalmoleculen kunnen leiden tot sterkere jeukreacties.

Wat kun je zelf doen om van die vervelende jeuk af te komen?

Vaak ontstaat er een vicieuze cirkel. Als je jeuk hebt, ga je krabben, waardoor de huid stuk gaat en je meer jeuk krijgt, waardoor je weer gaat krabben…

Het resultaat? Je hebt voortdurend last van de jeuk en je wilt niets liever dan ervan af komen.

Hoe pak je dat aan?

Een van de belangrijkste dingen die je zelf kunt doen, is de vicieuze jeukcirkel doorbreken. Zorg daarom voor kort geknipte, glad gevijlde en schone nagels. Hiermee minimaliseer je de kans op huidinfectie en verdere huidbeschadigingen.

Vermijd het dragen van kleding die irritatie opwekt, zoals strak zittende kleding, ruwe kleding of wollen kleding.

De huid droogt uit na contact met warm water, hierdoor kan de jeuk verergeren. Probeer daarom niet te vaak, te lang en te heet te douchen of in bad gaan. Gebruik bij voorkeur geen douchegel of zeep. Kun je echt niet zonder? Kies dan voor een hypoallergene, parfumvrije bad- of douche emulsie of -olie. Na het douchen kun je de huid beter droogdeppen in plaats van droogwrijven.

Sommige cosmetische ingrediënten kunnen jeukklachten verminderen. Je kunt bij de aanschaf van jeukverminderende huidverzorgingsproducten letten op ingrediënten als aloë vera, lactaat, avena sativa (haverextract), menthol, kamfer en ureum. Minder bekend zijn marshmallow root, calendula, witch hazel (toverhazelaar of hamamelis) en evening primrose olie (teunisbloemolie).

De oorzaak van (chronische) jeuk achterhalen

Heb je van alles geprobeerd, maar blijf je last houden van jeuk? Ga dan naar de huisarts, want het is belangrijk om de oorzaak te achterhalen. Dit kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld door middel van allergologisch onderzoek. Dit zijn plaktesten of priktesten op voeding of de inhalatie van allergenen.

Ook kan het nodig zijn om een algemeen lichamelijk onderzoek uit te voeren. Daarbij wordt bloed, urine- en eventueel de ontlasting onderzocht op bijvoorbeeld de aanwezigheid van wormen of parasieten.

Zijn er huidafwijkingen zichtbaar, dan kan bij twijfel een huidbiopsie worden gedaan. Komt de huisarts er niet uit, dan word je doorgestuurd naar een dermatoloog.

Er zijn verschillende soorten jeuk

Binnen de geneeskunde wordt jeuk onderverdeeld in verschillende groepen:

1.      Groep zonder huidafwijkingen

De hele huid is droog, maar er is een wisselend beeld. Soms is alleen een subtiele schilfering  zichtbaar, bij anderen treedt er een craquelé effect in de huid op. Een droge huid is een grote veroorzaker van jeuk.

2.      Interne oorzaken van jeuk

Als er sprake is van een interne afwijking, kan de dermatoloog je niet verder helpen. Het is   goed om contact op te nemen met je huisarts. Interne afwijkingen die jeuk kunnen veroorzaken zijn bijvoorbeeld:

• Hodgkin en andere inwendige kankers zoals leukemie.
• Uremie (nierziekten), ook tijdens behandeling met dialyse.
• Icterus (geelzucht bij ziekten aan de lever of galwegen). Ook tijdens zwangerschap kan er stuwing optreden van de galwegen met jeuk als gevolg.
• Diabetes mellitus (suikerziekte) en andere stofwisselingsziekten, zoals schildklierziekten en jicht.
• Spanningen of stress.
• Anaemie (bloedarmoede), maar ook polycythemia vera (een bloedziekte waarbij je teveel rode bloedlichaampjes in je bloed hebt), kan jeuk veroorzaken.
• Toxicodermie oftewel een geneesmiddelreactie. De kans op jeukklachten neemt toe wanneer er 5 of meer orale medicijnen worden gebruikt.
• Worm- en parasieteninfecties.
• AIDS.

3.      Huidafwijkingen die op meerdere plekken voorkomen

Binnen de groep met huidafwijkingen die op meerdere plekken op het lichaam voorkomen, kun  je denken aan:

• Galbulten komen in korte tijd plotseling op en lijken op muggenbulten. Iedere individuele plek zal binnen 24 uur van plaats verspringen op het lichaam. Als je krabt ontstaan er rode striemen en een kortdurende jeukpiek.
• In reactie op geneesmiddelen ontstaat soms uitslag die bestaat uit fijne samenvloeiende rode vlekken met name op de romp, maar vaak over hele lichaam verspreid.
• Schurft (scabiës) is nachtelijke jeuk. Vaak hebben meerdere gezinsleden/ huisgenoten klachten. De jeuk ontstaat rondom de enkels, tussen vingers en op de polsen.
• Contactallergie is eczeem dat wordt uitgelokt door een allergische reactie. Deze vorm van eczeem is vaak herkenbaar aan scherp begrensde rode schilferende plekken.

4.      Lokale huidafwijkingen

Binnen de groep met lokale huidafwijkingen kun je denken aan:

• Eczeem op de onderbenen. Dit type eczeem ontstaat vaak als gevolg van spataders met vochtophoping in benen.
• Asteatotisch eczeem (wintereczeem) veroorzaakt jeuk doordat de huid zeer droog is.
• Constitutioneel eczeem ontstaat vaak in plooien van de huid en wordt al vanaf jonge leeftijd zichtbaar.
• Contactallergie ziet eruit als een scherp begrensde rode schilferende laesie. Kenmerkend is dat de aangedane plek niet reageert op therapie voor eczeem. Op de plek waar het jeukt, is de blootstelling aan de stof waar je allergisch voor bent. Zo heeft iemand met een allergie voor shampoo, jeuk op de behaarde hoofdhuid.
• Lichen simplex chronicus (een enkelvoudige, chronische jeukplek) ontstaat vaak per plaatse van enkels, maar soms ook op de onderarmen. De jeuk-krab cyclus houdt de jeukplekken in stand.
• Prurigo nodularis zijn enorm jeukende bultjes. De bultjes komen meestal lokaal op de armen en benen voor, maar soms ook op de romp.
• Jeuk rond de anus wordt vaak veroorzaakt door aambeien. Andere kenmerkende symptomen zijn pijn en soms bloed bij de ontlasting. Ga hiervoor altijd naar de huisarts.
• Jeuk aan de vulva kan door veel verschillende oorzaken ontstaan en gaat gepaard met een toegenomen afscheiding. Hormonale factoren (zoals menstruatie) spelen vaak een rol.
• Brachiordiale jeuk (jeuk aan de armen) komt vaak voor bij mensen die een afwijking hebben aan de halswervelkolom.
• Notalgia paresthetica is een bijzondere vorm van jeuk aan de rug (schouderblad). De jeuk wordt veroorzaakt door de inklemming van een zenuw op de rug. Het uiteinde van de huid jeukt, maar het probleem zit eigenlijk in je rug of gewrichten. Deze vorm van jeuk kan worden behandeld door middel van manuele therapie.

Jeukstillende zalven of lichttherapie als oplossing

Voor sommige vormen van jeuk kunnen verkoelende lotions, koelzalven, gels of crèmes zinvol zijn. De meeste van deze middelen zijn gewoon op recept verkrijgbaar. Is er sprake van een droge huid, dan kan alleen een vette zalf of olie de huidbarrière herstellen. Meer over de verschillen tussen lotions, crème en zalf. 

Corticosteroïden, ook wel hormoonzalven genoemd, zijn zeer geschikte jeukstillende middelen. Maar ook medicinale zalven zonder hormonen, zoals elidel en protopic, kunnen helpen.

Lichttherapie met behulp van UV-B licht kan werken bij jeukende huidaandoeningen zoals atopisch eczeem, lichen planus en prurigo nodularis.

Orale middelen die jeuk kunnen tegengaan

Van antihistaminica, de bekende hooikoortstabletten, is bekend dat ze effectief zijn tegen galbulten. Ook is er steeds meer bewijs dat middelen tegen zenuwaandoeningen, zoals gabapentine en pregabaline, werkzaam zijn tegen chronische jeuk.

Soms kun je zo wanhopig zijn over de voortdurende jeuk, dat een kortdurende prednison stootkuur kan helpen om de jeuk als het ware even ‘op pauze’ te zetten. Het probleem wordt hierdoor niet opgelost, maar de jeuk wordt draaglijker. Tegelijkertijd kan zalftherapie worden ingezet om de jeuk structureel te verminderen.

Naar een manuele therapeut met je jeukklachten

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar soms kan jeuk worden veroorzaakt doordat een zenuw in je rug of nek bekneld zit. Een rug- of nekwervelfoto kan aantonen of er sprake is van slijtage of beknelling.

Behandelingen door een manueel therapeut zijn in deze gevallen vaak effectief. Al na 2 of 3 afspraken merk je verbetering en weet je dus of de jeuk inderdaad wordt veroorzaakt door een beknelde zenuw. Merk je geen effect, dan ligt de oorzaak tóch ergens anders en kun je stoppen met de manuele therapie.

Acupunctuur als oplossing tegen jeuk

Het is bewezen dat accupunctuur jeuk verminderend werkt, maar er is nog niet bewezen hóe dit werkt. Acupunctuur helpt met name bij door histamine veroorzaakte jeuk bij gezonde personen. Voor mensen die geen medicijnen willen gebruiken, kan deze procedure een goed alternatief zijn.

Wetenschappelijk artikel: Krabben van de hersenen is een betere anti-jeuk behandeling.

In het artikel “Frontiers in pruritus research: scratching the brain for more effective itch therapy” dat verscheen in het tijdschrift Journal of Clinical Investigation, wordt een diepgaand overzicht gegeven van het nieuwste onderzoek naar jeuk, ook bekend als pruritus. De auteurs belichten hoe complex jeuk is, als een symptoom dat zowel invloeden van buitenaf als van binnenin het lichaam heeft.

De belangrijkste punten van het artikel zijn:

Neuropathofysiologie van jeuk: De auteurs leggen uit hoe jeuk kan worden veroorzaakt door externe prikkels zoals chemische stoffen en allergenen, maar ook door interne problemen zoals ontstekingsziekten. Ze bespreken de interactie tussen de zenuwen in onze huid en de neurale paden in onze hersenen, wat cruciaal is voor hoe we jeuk ervaren en erop reageren.

Therapeutische benaderingen: Het artikel kijkt naar nieuwe behandelingen die gericht zijn op specifieke moleculaire doelen om jeuk te verlichten. Dit omvat het aanpakken van immuunreacties, het blokkeren van specifieke stoffen die jeuk veroorzaken, en het beïnvloeden van de neurale paden die betrokken zijn bij jeuk.

Uitdagingen en toekomstige richtingen: Ondanks vooruitgang in het begrijpen van jeuk, zijn er nog steeds uitdagingen zoals de complexe interacties tussen verschillende systemen in het lichaam en de moeilijkheid om effectieve en langdurige behandelingen te ontwikkelen.

Dit artikel biedt een kijkje in de toekomst van jeukonderzoek en de ontwikkeling van nieuwe, effectievere behandelingen voor dit irriterende probleem.

Samenvatting

Iedereen heeft wel eens last van jeuk en soms kun je daar zelf wat aan doen. Het is altijd goed om de jeukcyclus te doorbreken. Dit begint bij schone nagels, het vermijden van irriterende kleding en het verminderen van langdurig en heet douchen.

Heb je last van chronische jeuk en helpt jouw eigen aanpak niet? Ga dan naar je huisarts. Die zal onderzoeken waardoor je jeuk wordt veroorzaakt en een geschikte oplossing zoeken. Dat kan variëren van zalftherapie, tot het gebruik van medicijnen, lichttherapie of behandelingen door een manueel therapeut of acupuncturist.

[Lees meer over oorzaken en behandeling van en droge huid]

[Lees meer de verschillend tussen lotions, crème en zalf]

Meest gestelde vragen

Waarom lijkt jeuk vaak ‘s nachts erger te worden?

Jeuk kan ‘s nachts erger lijken om verschillende redenen. Ten eerste, tijdens de nacht zijn er minder afleidingen, waardoor je meer gefocust bent op de sensatie van jeuk. Ten tweede, de circadiane, ookwel bioritmes van het lichaam kunnen de productie van bepaalde stoffen die jeuk veroorzaken of verergeren, zoals cytokines, beïnvloeden. Bovendien kan de verandering in temperatuur en vochtigheid ‘s nachts de huidconditie beïnvloeden, waardoor de jeuk toeneemt. Het is daarom belangrijk om voor het slapengaan huidverzorgingsroutines aan te passen om jeuk te minimaliseren.

Kunnen psychologische factoren jeuk veroorzaken of verergeren?

Ja, psychologische factoren zoals stress en angst kunnen jeuk veroorzaken of verergeren. Stress kan leiden tot een toename van bepaalde lichaamsstoffen zoals cortisol en adrenaline, die op hun beurt weer invloed kunnen hebben op de huidconditie en jeuk kunnen veroorzaken. Daarnaast kan angst de perceptie van jeuk versterken, waardoor iemand meer geneigd is te krabben. Ontspanningstechnieken en stressmanagement kunnen helpen om de intensiteit van jeuk te verminderen.

Meer weten over: Stress en huidproblemen

Hoe beïnvloedt het dragen van synthetische kleding de jeuk?

Synthetische kleding kan jeuk verergeren, vooral bij mensen met een gevoelige huid of huidaandoeningen zoals eczeem. Synthetische stoffen laten minder lucht door dan natuurlijke stoffen, wat kan leiden tot een toename van zweet en vocht op de huid. Dit kan de huid irriteren en jeuk veroorzaken. Bovendien kunnen sommige mensen allergisch zijn voor de chemicaliën die gebruikt worden bij de productie van synthetische kleding, wat ook jeuk kan veroorzaken. Het dragen van losse, ademende kleding van natuurlijke materialen wordt daarom aanbevolen.

Waarom helpt koelen vaak bij het verminderen van jeuk?

Koelen helpt bij het verminderen van jeuk omdat het een tijdelijke verdoving van de huid veroorzaakt, waardoor de activiteit van de jeukzenuwen wordt verminderd. Dit kan een direct verlichtend effect hebben op het gevoel van jeuk. Koelen vermindert ook ontstekingen en zwellingen, die vaak jeuk kunnen veroorzaken of verergeren. Het toepassen van een koud kompres of het nemen van een koel bad kan effectieve manieren zijn om jeuk te verlichten.

Wat is het verband tussen jeuk en slapeloosheid?

Jeuk kan een aanzienlijke impact hebben op de slaapkwaliteit. Het onophoudelijke gevoel van jeuk kan het moeilijk maken om in slaap te vallen of door te slapen, wat kan leiden tot slapeloosheid. Langdurige slaaptekort kan op zijn beurt weer leiden tot verhoogde stressniveaus, wat de jeuk verder kan verergeren. Bovendien kan de vicieuze cirkel van jeuk en slapeloosheid een negatieve invloed hebben op de algehele kwaliteit van leven. Het behandelen van de onderliggende oorzaak van jeuk en het toepassen van goede slaaphygiëne zijn essentieel om dit probleem aan te pakken.

Over Francis Wu

‘In mijn dermatologiepraktijk kom ik vaak mensen tegen die last hebben van jeuk. Ik zie waar zij mee worstelen en merk helaas te vaak dat bepaalde verzorgingsproducten iemand van de regen in de drup helpen.
Omdat ik wil dat je als gebruiker kunt vertrouwen op het middel dat je smeert, heb ik een eigen skincare lijn ontwikkeld: Iconic-Elements. Een complete huidverzorgingslijn die eruit springt omdat het (evidence-based) werkt!’ 

Literatuur

Schmelz M, Schmidt R, Bickel A, Handwerker HO, Torebjörk HE. Specific C-receptors for itch in human skin. J Neurosci. 1997;17(20):8003-8008.

Ringkamp M, Meyer R. Pruriceptors. In: Carstens E, Akiyama T, editors. Itch: Mechanisms and Treatment. Boca Raton (FL): CRC Press/Taylor & Francis; 2014. Chapter 9

Andrade Miranda A, Franco JVA, Sanclemente G, et al. Interventions for pruritus of unknown cause. Cochrane Database Syst Rev. 2018;2018(9):CD013128.

Dawid-Pać R. Medicinal plants used in treatment of inflammatory skin diseases. Postepy Dermatol Alergol. 2013;30(3):170-177.

Paus R, Schmelz M, Bíró T, Steinhoff M. Frontiers in pruritus research: scratching the brain for more effective itch therapy. J Clin Invest. 2006 May;116(5):1174-86.

Nu je hier bent

April 2021 gelanceerd: ICONIC ELEMENTS CALMING CREAM

Calming Cream: Deze crème is speciaal ontworpen voor de gevoelige huid. Deze crème bevat kalmerende ingrediënten zoals marshmallow root, avena sativa en ectoine, die roodheid verminderen en zorgen voor een diepe hydratatie, waardoor irritatie wordt verlicht.

Breng je huid in balans met onze Calming Cream