Wat de UV-index ons zegt, maar verder niet vertelt

Als je ooit een weerbericht hebt bekeken, ben je waarschijnlijk de term ‘UV-index’ tegengekomen, een getal dat ons vertelt hoe sterk de zonnestralen die dag zullen zijn. Maar begrijp je echt wat deze index inhoudt en wat het ons niet vertelt over de zonnestraling die onze huid kan beïnvloeden? Dit is vooral belangrijk voor tieners, buitensporters en buiten beroepen die veel tijd in het openlucht doorbrengen. Deze blog leg UV-index uit, wat het betekent maar ook wat het het niet zegt.

Wat is een UV-index

De UV-index is een internationaal genormaliseerde maatstaf die de intensiteit van de ultraviolette (UV) straling op aarde aangeeft. De meting wordt uitgevoerd met behulp van speciale apparaten, spectrometers genaamd, die de hoeveelheid UV-straling in verschillende golflengtegebieden meten.

De UV-index meet de intensiteit van UVB- en in mindere mate UVA-straling afkomstig van de zon.

De UV-index wordt berekend aan de hand van verschillende factoren die de sterkte van zonnestraling beïnvloeden. Het is belangrijk om deze factoren te begrijpen om te weten hoe en waarom de UV-index verandert en wat dit betekent voor onze bescherming tegen de zon.

1. Zonhoogte: Dit is de belangrijkste factor. Hoe hoger de zon aan de hemel staat, hoe intenser de UV-straling. Daarom is de UV-straling sterker rond het middaguur en tijdens de zomermaanden, wanneer de zon het hoogst aan de hemel staat.
2. Ozonlaag: De ozonlaag in de atmosfeer speelt een cruciale rol in het absorberen van een deel van de UV-straling. Variaties in de dikte en de toestand van de ozonlaag kunnen dagelijks en seizoensgebonden verschillen in UV-intensiteit veroorzaken. Dunner ozon betekent meer UV-straling die het aardoppervlak bereikt.
3. Bewolking: De aanwezigheid van wolken kan de hoeveelheid UV-straling die de aarde bereikt verminderen, maar niet volledig blokkeren. Interessant is dat dunne of witte wolken soms de UV-straling kunnen versterken door ze te reflecteren en te verspreiden.
4. Hoogte boven zeeniveau: Op grotere hoogten is de atmosfeer dunner en minder in staat om UV-straling te filteren. Dit betekent dat mensen in hoger gelegen gebieden aan sterkere UV-straling worden blootgesteld.
5. Reflecterende oppervlakken: Oppervlakken zoals sneeuw, zand, water, en zelfs gras kunnen UV-stralen reflecteren en verhogen de intensiteit ervan. Bijvoorbeeld, sneeuw kan bijna 90% van UV-straling reflecteren, wat de blootstelling aanzienlijk verhoogt.

De metingen worden vervolgens gecombineerd in een wiskundige formule die rekening houdt met de verschillende golflengtes van UV-straling en hun effecten op de menselijke huid. De resulterende waarde, die tussen 0 en 10 ligt, wordt de UV-index genoemd.

Interpretatie van de huidige UV-index:

0-2: Laag
Minimale bescherming is nodig. Je kunt veilig buiten zijn, maar het is altijd goed om zonnebrandcrème op blootgestelde huid aan te brengen, vooral als je gevoelig bent voor zonnebrand.

3-5: Gemiddeld
Bescherming met zonnebrandcrème en bedekkende kleding wordt aanbevolen. Zet een zonnebril op om je ogen te beschermen en probeer direct zonlicht rond het midden van de dag te vermijden, wanneer de zon het sterkst is.

6-7: Hoog
Extra bescherming is nodig. Breng ruim zonnebrandcrème aan met een hoge SPF en draag beschermende kleding, zoals een lange broek, een shirt met lange mouwen en een brede hoed. Het is ook verstandig om tussen 10 uur ‘s ochtends en 4 uur ‘s middags, wanneer de UV-straling het hoogst is, de tijd in de zon te beperken.

8-10: Zeer Hoog
Vermijd blootstelling aan de zon en zoek de schaduw op, vooral tijdens de middaguren. Draag zonnebrandcrème met een zeer hoge SPF, bedekkende kleding, een brede hoed en UV-beschermende zonnebril. Het is het beste om binnen te blijven als de zon op zijn sterkst is.

11+: Extreem
Maximale bescherming vereist. Blijf zoveel mogelijk binnen en vermijd alle directe blootstelling aan de zon. Als je naar buiten moet, zorg dan voor volledige bedekking van de huid met UV-beschermende kleding, een brede hoed, een zonnebril en zonnebrandcrème met de hoogste mogelijke SPF. Controleer regelmatig de huid op tekenen van zonnebrand zoals wegdrukbare roodheid en blaren.

In de afgelopen 26 jaar heeft Nederland zelden een UV-index hoger dan 8 ervaren. In contrast, in Suriname komt een UV-index van maar liefst een waarde van 13 voor.

UV-index zegt niet over UVA intensiteit en HEV licht

UV-stralen die onze aarde bereiken, bestaan uit UVA- en UVB-stralen. UVB-straling is de voornaamste oorzaak van zonnebrand en speelt een cruciale rol in het ontstaan van huidkanker. UVA-straling daarentegen dringt dieper door in de huid dan UVB-straling en is verantwoordelijk voor voortijdige huidveroudering, zoals rimpels en pigmentvlekken.

Maar ….

Zelfs op dagen met een lage UV-index is het zinvol om bescherming tegen UVA-stralen te overwegen. De UV-index geeft vooral de intensiteit van UVB-straling weer, maar UVA-stralen zijn bijna constant aanwezig gedurende alle daglichturen, het hele jaar door, ongeacht de UV-index.

Dit betekent dat UVA-straling nog steeds een aanzienlijk risico kan vormen, zelfs op dagen dat de UV-index laag is.

Vaak gehoorde misvattingen:

In Nederland

In Nederland, net zoals in veel andere Noord-Europese landen, blijft de intensiteit van UVA-stralen vrij consistent door het jaar heen, ongeacht bewolking, regen of sneeuw. UVB-stralen is sterker in de lente en zomer periode. Dit is waarom mensen vooral in deze seizoenen gemakkelijker verbranden door de zon. Tijdens de herfst en winter zijn UVB-stralen minder intens, maar dit betekent niet dat er geen risico is op huidschade.

Je merkt niets van UVA-stralen

Hoewel UVA-stralen niet het onmiddellijke, branderige gevoel van zonnebrand veroorzaken zoals UVB-stralen, zijn ze toch schadelijk. Ze dringen diep door in de huid en genereren vrije radicalen, die onopgemerkt schade kunnen toebrengen aan de lederhuid (dermis), waar zich elastische en collageenvezels en fibroblasten bevinden. UVA-stralen zijn verantwoordelijk voor vroegtijdige huidveroudering, zoals rimpels en huidverslapping, en verhogen ook het risico op huidkanker.

Risico’s van UVA-straling en Luchtverontreiniging

Een extra risico van UVA-straling is de interactie met luchtverontreiniging. Onderzoek toont aan dat UVA-stralen kunnen reageren met bepaalde verontreinigende stoffen in de lucht, wat ook leidt tot de vorming van vrije radicalen. Vrije radicalen zijn onstabiele moleculen die elektronen missen, waardoor ze zeer reactief zijn met andere moleculen. Deze vrije radicalen veroorzaken oxidatieve en genetische schade aan de huidcellen, wat leidt tot fotobeschadiging zoals pigmentvlekken en rimpels en huidkanker

Waarom bescherming tegen UVA belangrijk is:

• Huidveroudering en rimpels: UVA-stralen dringen dieper door in de huid dan UVB-stralen en zijn voornamelijk verantwoordelijk voor vroegtijdige huidveroudering, waaronder rimpels en huidverslapping.
• Huidkanker: Hoewel UVB vaker in verband wordt gebracht met huidkanker, draagt UVA ook bij aan huidkankerrisico’s door dieper in de huid te dringen en schade aan te richten.
• Consistente blootstelling: UVA-straling is het hele jaar door consistent, ongeacht het seizoen of de breedtegraad, en kan zelfs door wolken en glas dringen.

Zichtbaar HEV-licht en de huid

Naast de bekende UV-straling van de zon, is er nog een andere vorm van licht die onze huid kan beïnvloeden: HEV-licht. HEV-licht, vaak blauw licht genoemd, komt niet alleen van de zon, en in mindere mate uitgestraald door digitale schermen zoals smartphones, tablets en computers. De UV-index helemaal niets over zichtbaar HEV-licht.

Een van de belangrijkste manieren waarop HEV-licht de huid kan beschadigen, is door de productie van vrije radicalen.

Specifieke uitdagingen voor Fitzpatrick huidtype 3 en hoger

Bij mensen met Fitzpatrick huidtype 3 en hoger, die een donkerdere huidskleur hebben, speelt een specifiek eiwit genaamd opsin-3 een rol in hoe hun huid reageert op blauw licht. Opsin-3, aanwezig in melanocyten (de pigmentcellen in de huid), is gevoelig voor blauw licht en kan de productie van pigment beïnvloeden. Blootstelling aan HEV-licht kan ervoor zorgen dat opsin-3 reageert door de melanocyten te activeren om meer melanine te produceren, wat kan leiden tot het ontstaan van pigmentvlekken. Dit gebeurt ongemerkt en kan resulteren in een ongelijkmatige pigmentatie, vooral als de huid onbeschermd is.

Schadelijke effecten van HEV-licht op de huid

• Vroegtijdige huidveroudering: HEV-licht kan de productie van vrije radicalen stimuleren, die cellulaire structuren zoals collageen en elastine afbreken. Dit leidt tot rimpels, verlies van stevigheid en een doffe huidskleur.
• Pigmentvlekken: Bij mensen met een donkere huidkleur (huidtype 3 of hoger) kan HEV-licht de productie van melanine verhogen, wat kan leiden tot pigmentvlekken en een ongelijkmatige teint.
• Cellulaire schade: HEV-licht kan op lange termijn cellulaire schade veroorzaken die het risico op huidkanker kan verhogen.

Misvattingen in de praktijk over UV index samengevat

Er zijn enkele veelvoorkomende misvattingen over de UV-index die kunnen leiden tot onvoldoende bescherming tegen de schadelijke effecten van zonlicht. Hier zijn de belangrijkste misvattingen:

1. De UV-index meet alle UV-stralen: Veel mensen denken dat de UV-index een maatstaf is voor alle typen UV-straling, inclusief UVA en UVB. Echter, de UV-index meet vooral de intensiteit van UVB-straling, die verantwoordelijk is voor zonnebrand en een directe invloed heeft op het risico van huidkanker. De index geeft niet specifiek de intensiteit van UVA-stralen weer, die meer verantwoordelijk zijn voor huidveroudering en ook bijdragen aan het risico van huidkanker.
2. Een lage UV-index betekent geen zonbescherming nodig: Sommige mensen geloven dat een lage UV-index (bijvoorbeeld onder 3) betekent dat er geen zonnebrandcrème nodig is. Dit is echter niet correct, aangezien UVA-stralen, die niet goed worden gemeten door de UV-index, consistent aanwezig zijn gedurende de dag en ook schadelijk kunnen zijn. Het is belangrijk om dagelijks zonnebrandcrème te dragen, zelfs bij een lage UV-index.
3. UV-index is alleen belangrijk in de zomer: Er is een algemene aanname dat de UV-index alleen relevant is tijdens de zomermaanden wanneer de zon het felst is. Hoewel de UV-index vaak hoger is in de zomer, kunnen UVB-stralen en vooral UVA-stralen ook in de herfst, winter en lente schadelijk zijn, vooral in gebieden met sneeuw die UV-stralen kan reflecteren en de blootstelling kan verhogen.
4. UV-index is alleen belangrijk op zonnige dagen: Veel mensen negeren de UV-index op bewolkte dagen, maar tot 80% van de UV-stralen kan wolken doordringen. Dit betekent dat de huid nog steeds blootgesteld wordt aan UV stralen, zelfs als de zon niet zichtbaar is.
5. UV-index heeft geen betrekking op blauw licht of HEV-stralen: Hoewel de UV-index een indicatie geeft van de risico’s van zonlicht, meet het niet de blootstelling aan hoogenergetisch zichtbaar (HEV) licht of blauw licht, dat ook kan bijdragen aan huidveroudering en mogelijk andere gezondheidsproblemen. Bescherming tegen HEV-licht wordt vaak over het hoofd gezien.

Wat betekent dit voor jou?

Gezien de risico’s van zowel UVA- als UVB-straling is het essentieel om het hele jaar door adequate zonbescherming toe te passen, ongeacht het weer of het seizoen. Hier is een overzichtelijk en makkelijk te onthouden advies over zonbescherming voor jou in Nederland:

UVA-straling: Altijd aanwezig

• A voor Altijd Aanwezig: UVA-stralen zijn altijd aanwezig, ongeacht het seizoen of het weer.
• A voor Aging: UVA-stralen zijn een hoofdoorzaak van voortijdige huidveroudering.
• A voor Asymptomatisch: Je voelt en merkt de UVA-stralen niet direct op.

UVB-straling: Belangrijker in lente en zomer

• B voor Burn: UVB-stralen zijn sterker in de lente en zomer en zijn verantwoordelijk voor zonnebrand. Advies: Gebruik in de lente en zomer een zonnebrandcrème met minimaal SPF 30 om je huid te beschermen tegen verbranding en het verhoogde risico op huidkanker.

Bescherming tegen zichtbaar licht

• Vooral belangrijk voor mensen met een getinte huid, zonneallergie of pigmentvlekken zoals melasma. Advies: Overweeg producten die ook bescherming bieden tegen hoogenergetisch zichtbaar licht (HEV-licht), vaak blauw licht genoemd, wat kan bijdragen aan huidveroudering en pigmentatieproblemen.